İshaller
İSHALLER
İshal, bir çocuğun normal düzeninden farklı olan sık, gevşek veya sulu bağırsak hareketleridir, yani dışkılamadır. Bazen ishal kan veya mukus içerir. Hafif ishali belirlemek zor olabilir çünkü sağlıklı çocuklarda dışkı sayısı ve tutarlılığı yaş ve diyete göre değişir. Örneğin, henüz katı gıda almayan emzirilen bebeklerde sık sık, normal kabul edilen gevşek dışkılar olur. Bu bebeklerde ani sayı artışı ve gevşeklik ishale işaret edebilir. Ancak 24 saatten fazla sulu dışkı yapmak asla normal değildir.
İshal aşağıdaki şekilde de sınıflanabilir:
Kusma olmadan hafif ishal. İshal genellikle birkaç gün içinde kendiliğinden geçer. Hafif ishali olan çoğu çocuğun diyetini değiştirmesi gerekmez ve elektrolit çözeltilerine yani ağızdan alınan sodyum, potasyum vd. içeren sıvıları almalarına genellikle ihtiyaç duyulmaz. Anne sütü varsa vermeye devam edebilirsiniz. Bununla birlikte, mama veya inek sütü içtikten sonra çocuğunuz şişkin veya gazlı görünüyorsa, bunlardan kaçınılması gerekip gerekmediğini çocuğunuzun doktoruna sorabilirsiniz.
Kusma ile hafif ishal. İshal olan ve kusan çocukların olağan diyetlerini bırakmaları gerekecektir. Elektrolit çözeltileri, genellikle kusma durana kadar küçük miktarlarda verilmelidir. Çoğu durumda, yalnızca 1 ila 2 gün için gereklidirler. Kusma azaldığında, yavaşça çocuğunuzun normal diyetine dönün. Bazı çocuklar ishal olduklarında inek sütünü tolere edemezler ve çocuğunuzun doktoru tarafından kısa süreliğine diyetten çıkarılabilir. Emzirmeye devam edilmelidir.
Şiddetli ishal. Şiddetli ishal için çocuğunuzun doktorunu arayın. Her 1 ila 2 saatte bir veya daha sık olarak sulu dışkılaması olan ve dehidratasyon belirtileri olan çocukların, bu dışkılarda kaybedilen sıvıyı yenilemek için içmeye odaklı kısa bir süre (örneğin 1 gün veya daha az) yemek yemeyi bırakmaları gerekebilir. Şeker oranı yüksek, tuz oranı yüksek veya tuzu çok düşük sıvılardan (su ve çay gibi) kaçınmaları gerekir. Şiddetli dehidratasyon için acil serviste çocuklara damardan sıvı verilmesi gerekebilir.
İshal olan çocuklar iştahlarını kaybedebilir, kusabilir, kilo verebilir veya ateşleri olabilir. İshal şiddetliyse veya uzun sürerse, çocukların önemli miktarda vücut sıvısı kaybetmesi (dehidratasyon) olasıdır. Bebekler ve küçük çocuklar daha hızlı, bazen 1 günden daha kısa sürede susuz kalabilirler. Şiddetli sıvı kaybı, nöbet geçirmeye, beyin hasarına ve ölüme neden olabilir.
Dünya çapında, ishal yılda 1,5 ila 2,5 milyon ölüme neden olmaktadır.
İshal çeşitleri
İshal çeşitlerinin bazıları aşağıda sıralanmıştır.
Akut ishal: 14 günden daha kısa süren üç veya daha fazla gevşek veya sulu dışkı çıkarma olarak tanımlanır. Akut ishalin en yaygın nedeni, viral veya bakteriyel gastroenterit gibi enfeksiyonlardır.
Persistan (ısrarcı, dirençli) ishal: 14 günden daha uzun süren ishal olarak tanımlanır. Bakteriyel, parazitik veya viral enfeksiyonlardan kaynaklanabilir veya malabsorpsiyon, gıda alerjileri veya intoleransları veya inflamatuar bağırsak hastalığı ile ilişkili olabilir.
Kronik ishal: 30 günden daha uzun süren ishal olarak tanımlanır. Enfeksiyonlar, malabsorpsiyon sendromları, inflamatuar bağırsak hastalığı, immün yetmezlikler ve neoplastik hastalıklar gibi çeşitli durumlardan kaynaklanabilir.
Sekretuar(Salgı yapan) ishal: Bağırsak mukozasının elektrolit ve suyun aşırı salgılanması nedeniyle oluşur. Bakteriyel toksinler, viral enfeksiyonlar veya müshil kötüye kullanımından kaynaklanabilir.
Ozmotik ( suyu çeken ) ishal: Bağırsak lümeninde emilemeyen maddelerin varlığı nedeniyle, bağırsakta bir ozmotik gradyan oluşur ve suyu bağırsağa çeker. Laktaz intoleransı, çölyak hastalığı ve diğer malabsorpsiyon sendromları tarafından oluşturulabilir.
İnflamatuar ( iltihaplı ) ishal: Bağırsak mukozasının inflamatuar hücrelerle infiltrasyonu nedeniyle, mukoza hasarı ve ülserasyona yol açar. İnflamatuar bağırsak hastalığı, enfeksiyöz kolit ve iskemik kolit gibi durumlardan kaynaklanabilir.
İshallerde Yaygın Nedenler, İshal neden olur?
Akut ishal için nedenler:
* Gastroenterit
* Gıda zehirlenmesi
* Antibiyotik kullanımı
* Besin alerjisi
* Vücudun başka yerindeki enfeksiyonlara bağlı ikincil ishal
Gastroenterit, mide bağırsak enfeksiyonu demektir, gastroenterite genellikle bir virüs neden olur, ancak bakteri veya bir parazit de neden olabilir. Virüs olarak en sık, rotavirüs, norovirüs, adenovirüsler, astrovirüsler, bocavirüs ve diğerleri sayılabilir.
Gıda zehirlenmesi genellikle, stafilokok veya klostridia gibi belirli bakterilerin ürettiği toksinlerle kontamine olmuş yani mikrop bulaşmış gıdaları yemenin neden olduğu ishal, kusma veya her ikisini ifade eder.
Bazı antibiyotikler bağırsaktaki bakteri türlerini ve sayısını değiştirebilir. Sonuç olarak, ishal meydana gelebilir. Bazen antibiyotik kullanmak özellikle tehlikeli bir bakteri olan Clostridioides difficile'nin (eski adıyla Clostridium difficile) çoğalmasını sağlar. Clostridioides difficile, kalın bağırsağın iç yüzeyinde iltihaplanmaya neden olabilen toksinler salgılar.
Kronik ishal
1 aydan fazla süren ishallerdir. Nedenlerinden bazıları:
Laktoz intoleransı veya belirli gıdaların aşırı tüketimi gibi diyet faktörleri
Enfeksiyonlar (özellikle parazitlerin neden olduğu enfeksiyonlar)
Çölyak hastalığı
İnflamatuar barsak hastalığı
İshale neden olan daha nadir nedenler:
Akut ishal ayrıca apandisit, invajinasyon (barsakların iç içe geçmesi) ve hemolitik-üremik sendrom (belirli bakteriyel enfeksiyon türlerinin bir komplikasyonu) gibi daha ciddi rahatsızlıklardan da kaynaklanabilir. Bu ciddi bozukluklar genellikle ishalin yanı sıra şiddetli karın ağrısı veya şişmesi, kanlı dışkı, ateş ve kötü görünüm gibi diğer durumlarla beraber görülür.
Kronik ishal ayrıca, kistik fibroz gibi gıdanın emilimini engelleyen bozukluklardan (malabsorpsiyon bozuklukları) ve zayıflamış bir bağışıklık sisteminden (AIDS veya bazı ilaçların kullanımı gibi bir bozukluğa bağlı olarak) kaynaklanabilir.
İshal bazen kabızlıktan kaynaklanır. Rektumda, yani kalın barsağın son kısmında sertleşmiş dışkı biriktiğinde, yumuşak dışkı, bu sert dışkının etrafından sızarak akıntı yapar.
İshal varken nelere dikkat etmeliyiz?
* Çocuk normalde yaptığından daha az idrar yapıyorsa,
* Uyuşukluk veya halsizlik,
* Gözyaşı dökmeden ağlama,
* Aşırı susama ve ağız kuruluğu gibi vücuttan sıvı kaybı belirtileri varsa,
* Kötü görünüm
* Yüksek ateş (40 derece ve üzeri)
* 48 saatten uzun süren ateş
* Dışkıda kan
* Karında aşırı ağrı ve karna dokunulduğunda aşırı hassasiyet
* Deride kanama (küçük kırmızımsı mor noktalar [peteşi] veya lekeler [purpura] olarak görülür, bu lekelere veya noktalara bastırdığınızda yok olmazlar)
* 24 saatten fazla süren kusma
* Yeşil görünen, kanlı veya kahve telvesi gibi kusma
* Şişmiş görünen karın (mide, göbek)
* Sarılık (deri ve gözlerin sarı rengi)
Ne zaman doktora görünmeli?
Yukarıdaki dikkat gerektiren durumlarda, 3 veya 4'ten fazla ishal atağı geçiren çocuklar ve su veya sıvı içmeyen veya çok az içen çocuklar, doktor tarafından değerlendirilmelidir.
Çocuklarda herhangi bir uyarı işareti yoksa ve normal olarak su içiyor ve idrar yapıyorsa, ishal az ise, doktor ziyareti gereksizdir.
14 gün ve üzeri ishali olan çocuklar mutlaka doktora görünmelidir.
Doktorlar önce belirtiler ve tıbbi geçmiş hakkında sorular sorarlar. Daha sonra fizik muayene yaparlar. Anamnez ve fizik muayene sırasında buldukları şeyler genellikle bir nedeni ve yapılması gerekebilecek testleri düşündürür.
Doktorlar ishalin neye benzediğini, ne sıklıkta olduğunu, ne kadardır sürdüğünü ve çocuğun ateş, kusma veya karın ağrısı gibi başka yakınmaları olup olmadığını sorar. Ayrıca diyet, antibiyotik kullanımı, muhtemelen mikrop bulaşmış gıda tüketimi, hayvanlarla yakın zamanda temas ve son seyahat gibi olası nedenleri de sorar.
Sıvı kaybı belirtileri ve ishale neden olabilecek bozuklukları arayan bir fizik muayene yapılır. Karın şişkinlik ve hassasiyet açısından kontrol edilir. Ayrıca çocuğun büyümesini de değerlendirir.
İshal 2 haftadan kısa sürerse ve uyarı işaretleri yani dikkat edilmesi gereken işaretler yoksa, nedeni muhtemelen bir virüse bağlı gastroenterittir ve test genellikle gereksizdir. Ancak doktorlar başka bir nedenden şüpheleniyorsa bunu kontrol etmek için testler yapılır.
Testler genellikle çocuklarda uyarı işaretleri olduğunda yapılır. Dehidrasyon belirtileri varsa, elektrolit düzeylerini (vücuttaki sıvı dengesini korumak için gerekli sodyum, potasyum, kalsiyum ve diğer mineraller) ölçmek için kan testleri yapılır. Diğer uyarı işaretleri mevcutsa, testler arasında tam kan hücresi sayımı, idrar testleri, dışkı muayenesi ve analizi, karın röntgeni, karnın ultrasonu veya bunların bir veya birkaçı yer alabilir.
Akut ishal (2 haftadan az süren) Nedenleri
Virüsler, bakteriler veya parazitlere bağlı gastroenterit
Genellikle kusma ile
Özellikle bebekler ve küçük çocuklar arasında yaygın olan sıvı kaybı (dehidratasyon)
Bazen ateş ve karın ağrısı
Nadiren dışkıda kan
Bazen enfekte kişilerle (kreşteki, kamptaki veya deniz yolculuğundakiler gibi), evcil hayvan çiftliğindeki hayvanlarla (burada Escherichia coli denen bakteriler bulunabilir) veya sürüngenlerle (ki bunlar Salmonella bakterisi ile enfekte olabilir) veya yakın zamanda az pişmiş, kontamine (mikrop karışmış) gıda veya kontamine su tüketimi
Bazen dışkı muayenesi ve testi gerekli olabilir.
Vücudun başka yerindeki enfeksiyonlar
Solunum yolu enfeksiyonları, orta kulak iltihabı, sarılık hastalığı (hepatit) yapan bazı virüsler
Zehirlenmeler
Temiz olmayan gıdalar, içecekler, sular, bazı ilaçlar
Bazen dışkı muayenesi ve testi
Gıda alerjisi
Yemekten birkaç dakika ila birkaç saat sonra kurdeşen, dudaklarda şişme ve nefes almada zorluk.
Bazen kusma
Genellikle zaten tanımlanmış bir gıda alerjisi
Acilen yapılması mümkün olmayan sonradan alerji testleri, cilt testleri
Antibiyotik kullanımı
Yakın zamanda antibiyotik kullanmış
Sıklıkla başka bir bulgu yok
Bazan dışkıda Clostridioides difficile toksini testi istenebilir.
Hemolitik-üremik sendrom
Birkaç gün karın ağrısı, kusma ve genellikle kanlı ishal, ardından soluk cilt gelişimi ve idrara çıkmada azalma
Bazen ciltte kanama (küçük kırmızımsı mor noktalar veya lekeler olarak görülür)
Kan testleri
Dışkı muayenesi ve testi istenmelidir.
Kronik ishal (2 haftadan daha uzun süren) neden olur?
İnek sütü proteinine alerji
Kusma, Beslenme yetersizliği, Kilo kaybı, zayıf büyüme veya her ikisi
Dışkıda kan, Dışkı testleri, Formül mama değiştirildiğinde azalan belirtiler
Nadiren endoskopi, kolonoskopi veya her ikisi gerekebilir.
Aşırı meyve suyu tüketimi (özellikle elma, armut ve kuru erik)
Günde 150–200 mililitreden fazla, sürekli meyve suyu içmek
Genellikle ishal dışında başka semptom yoktur.
Meyve sularının tüketimini azalttıktan sonra ishalin düzelmesi
Laktoz intoleransı (süt ve süt ürünlerinde bulunan şeker olan laktozu sindirememe)
Karın şişkinliği, gaz çıkışı (şişkinlik) ve patlayıcı ishal
Süt ve süt ürünleri tüketiminden sonra ishal
Bazen hidrojeni tespit etmek için bir nefes testi (sindirilmemiş karbonhidratları gösterir)
Emilmemiş karbonhidratları kontrol etmek için dışkının incelenmesi ve analizi
İnflamatuvar (iltihaplı) bağırsak hastalığı (Crohn hastalığı, Ülseratif kolit gibi hastalıklar)
Dışkıda kan, kramplı karın ağrısı, kilo kaybı, iştahsızlık ve zayıf büyüme.
Bazen eklem iltihabı, döküntüler, ağızda yaralar ve rektumda yırtıklar
Kolonoskopi
Bazen makattan kalın barsağın son kısmına (rektuma) baryum denilen madde verilip tomografi veya röntgen (baryum lavmanı) çekilebilir.
Malabsorpsiyon bozuklukları (Sindirim bozuklukları)
Çölyak hastalığı, Kistik fibrozis, Akrodermatitis enteropatika
Yağlı görünebilen açık renkli, yumuşak, hacimli ve alışılmadık derecede kötü kokulu dışkı
Karın şişkinliği ve şişkinlik
Zayıf kilo alımı
Kistik fibroz ile sık solunum yolu enfeksiyonları
Akrodermatitis enteropatika ile ağız köşelerinde kızarıklık ve çatlaklar
Dışkı muayenesi ve testi
Çölyak hastalığından şüpheleniliyorsa, glütene (buğdayda bulunan bir protein) karşı antikorları ölçmek için kan testleri ve ince bağırsak biyopsisi
Kistik fibrozis şüphesi varsa, ter testi ve muhtemelen genetik test
Akrodermatitis enteropatika'dan şüpheleniliyorsa, çinko eksikliği için bir kan testi
Zayıflamış bağışıklık sistemi nedenleri:
HIV (insan immün yetmezlik virüsü) enfeksiyonu veya bir immün yetmezlik bozukluğu
Bağışıklık sistemini baskılayan ilaçların kullanımı
Sık enfeksiyonlar
Kilo kaybı veya zayıf kilo alımı
Bazen zaten tanımlanmış bir HIV enfeksiyonu
HIV için kan testleri
Bağışıklık sistemini değerlendirmek için tam kan hücresi sayımı ve diğer kan testleri gerekir.
Çocuklarda İshal Tedavisi
İshalin spesifik nedenleri tedavi edilir. Örneğin çocuklar çölyak hastalığına yakalanırsa, diyetlerinden glüten çıkarılır. İshale neden olan antibiyotikler doktor tavsiye ederse kesilir. Bir virüse bağlı gastroenterit genellikle tedavi olmaksızın kaybolur.
Loperamid gibi ishali durduran, barsak hareketlerini azaltan ilaçlar, bebekler ve küçük çocuklar için önerilmez. Barsaklarda mikrop veya toksinlerin birikmesine neden olabilirler.
Ayrıca çocuğunuza ev yapımı ilaçlar vermeyin. Bazıları işleri daha da kötüleştirebilir.
Probiyotikler ishale yardımcı olur mu?
Probiyotikler, bağırsaklarda yaşayan "iyi" bakteri türleridir. Daha fazla araştırmaya ihtiyaç olmasına rağmen, ishal ile ilgili olarak yararlı sağlık etkilerine sahip olabilirler.
Çinko şurupları da bağırsak cidarındaki hücrelerin yenilenmesine yardımcı olabilir, bazan faydalı olabilir, en azından zararı yoktur, ayrıca bağışıklık sisteminin etkinliği ve demirin kana geçmesinde faydalı olabilir.
Bakterilere veya parazitlere bağlı olduğu tetkikler ile saptanmış olan bazı ishallerde, sebep olan mikroba yönelik antibiyotik tedavisi gerekli olur. Antibiyotik seçimini doktor yapacaktır.
Prebiyotikler de ishalde faydalı olabilir. Prebiyotikler, sindirim sistemindeki yararlı bakterilerin büyümesini ve çoğalmasını teşvik eden doğal maddelerdir. Prebiyotikler, sindirim sistemindeki yararlı bakterilerin sayısını arttırarak bağırsak sağlığını korumaya yardımcı olabilir ve ishalin iyileşme sürecini hızlandırabilirler.
Ayrıca, bağırsak cidarını tıpkı bir jel gibi kaplayarak bağırsaktan sıvı kaybını azaltan ama sıvı emilmesini bozmayan, aynı zamanda çinko ve tuzları, hatta probiyotikleri de içeren yeni ilaçlar mevcuttur. Ancak hiç bir tedavi genel olarak faydalıdır demek doğru değildir, hastalığın cinsi ve hastanın yaşı, durumu ve başka etkenlere bağlı olarak tedaviye cevap değişkenlik gösterecektir.
Sıvı kaybı (Dehidratasyon)
İshali tedavi etmenin en önemli kısmı, çocuğun susuz kalmasını önlemektir.
Çocuklarda asıl endişe dehidratasyon olduğundan, tedavi sıvı ve elektrolit yani sodyum, klorür, potasyum vererek sıvı kaybının düzeltilmesine odaklanır. İshalli çocukların çoğu, ağızdan (ağızdan) verilen sıvılarla başarılı bir şekilde tedavi edilir. Sıvılar, yalnızca çocuklar içmiyorsa, çok kusuyorsa veya ciddi şekilde susuz kalmışsa damardan (intravenöz) verilir.
Ağızdan sıvı tedavisi:
Kullanılan sıvılara, oral rehidratasyon solüsyonları, elektrolit solüsyonları gibi isimler verilir. Bu sıvıların içinde, bağırsaktan tuzların kana geri emilmesini sağlayacak miktarda şeker ( glukoz), vücut ihtiyacına uygun miktarda sodyum, potasyum, klor ve diğer maddeler bulunur. İshal sırasında kaybedilen su ve tuzların yerini almak üzere tasarlanmış özel sıvılardır. Elektrolit solüsyonları, orta derecede şiddetli ishalin evde tedavisi için çok faydalıdır.
Ülkemizde daha önce sıvı halde hazır içilebilecek solüsyonlar varken, şimdi toz halinde paket olarak rehidratasyon solüsyonları mevcuttur. Bunlar, üzerindeki kullanma talimatına tam uyularak hazırlanmalıdır.
Gazlı içecekler, meyve suları ve benzeri içecekler, kaynamış süt, çorbalar, çok az sodyum ve çok fazla karbonhidrat içerir veya şeker ve tuz oranları dengesizdir ve kullanılmamalıdır.
Evde kendi elektrolit solüsyonlarınızı hazırlamaya çalışmayın. Yalnızca piyasada bulunan sıvıları kullanın.
İshalli çocuğum yemek yemeyi kesmeli mi?
Yemeği bırakmak, ishal için bir tedavi değildir. Bununla birlikte, bazı çocuklar kustuklarında katı gıda alımını azaltmaktan fayda görebilirler. Bu durumlarda, özellikle elektrolit solüsyonları olmak üzere az miktarda sıvı vermeye devam etmek uygundur. Çocuklar iyileştikçe, her zamanki diyetlerinden istedikleri kadar çok veya az yemelerine izin verebilirsiniz.
Bir zamanlar ishalde önerilen muz, pirinç, elma püresi, tost diyeti artık pek yararlı kabul edilmiyor. Bu diyet, lif, protein ve yağ bakımından düşük olduğundan, çocuğun mide-bağırsak sisteminin iyileşmesine yardımcı olacak yeterli beslenmeden yoksundur. İdeal olarak, çocuklar hastalandıktan sonraki 24 saat içinde yaşlarına uygun, normal ve dengeli beslenmeye devam edebilirler. Bu diyet meyve, sebze, et, yoğurt ve kompleks karbonhidratların bir karışımını içermelidir.
Çocuklar kusuyorsa, önce az miktarda, sık sıvı verilir. Tipik olarak, her 5 dakikada bir 1 tatlı kaşığı (5 mililitre) verilir. Çocuklar bu miktarı düşük tutarsa, miktar kademeli olarak artırılır. Çocuk kusmuyorsa, başlangıçtaki sıvı miktarının sınırlandırılmasına gerek yoktur. Sabır ve cesaretlendirme ile çoğu çocuk damardan sıvı ihtiyacını ortadan kaldıracak kadar ağızdan yeterince sıvı alabilir. Bununla birlikte, şiddetli dehidratasyonu olan çocukların damar yolu ile sıvılara ihtiyacı olabilir.
Çocuklar yeterli sıvıyı alır almaz ve kusmaz hale gelir gelmez, yaşlarına uygun bir diyet verilmelidir. Bebekler anne sütüne veya mamaya devam edebilir. İshal için özel mamalara da geçilebilir.
Kronik ishali olan çocuklarda tedavi nedene bağlıdır, ancak yeterli beslenmenin sağlanması ve sürdürülmesi ve olası vitamin veya mineral eksikliklerinin izlenmesi ve yerine konması en önemlisidir.
***